Die Geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Vloot in Simonstad en hoe dit in die SA Vlootmuseum weerspieël word

Fanie Avenant

Fanie skryf:

“Hiermee iets oor die SA Vlootmuseum, grootliks geneem van Google, Vlootbrosjures en die Vloot se webtuiste.

‘n Paar interessanthede wat ek oor die vloot en seemanne raakgeloop het.

Die Vloot salueer nie soos ons met ‘n oop hand na vore nie. Hulle hand is met eerbetoon skuins en toe na vore en kom uit die dae toe matrose daagliks met teer besmeerde toue gewerk het en die vuil oop hand tydens saluering nie gewys is nie.

Die bib wat Britse en Amerikaanse matrose dra en oor die skouers en rug hang, dateer uit die dae toe matrose hulle teer besmeerde hande aan hulle hare (ponytail) afgevee het en die bib hulle klere daarteen beskerm het. Vandaar ook die bynaam Jack Tar vir ‘n matroos. Die toue is met teer besmeer om dit teen die seewater te beskerm.

Bellbottom-broeke wat matrose eers gedra het was om die broek makliker in die water uit te trek en verdrinking te verhoed.

Eerste Bootsmanne (Chief Petty Officers) se rangtekens bestaan nou nog uit drie knope op die mou vasgewerk bo die gewrig en dateer uit die ou dae om hierdie manne wie effens in rang begin klim het te keer dat hulle nie hulle snotneuse aan die mou afvee nie”.

Artikel

Simonstad, ‘n skilderagtige kusdorp 35 km suid van Kaapstad, is vir eeue die hart van Suid-Afrika se vlootgeskiedenis. As die land se grootste en mees beduidende vlootbasis, het Vlootbasis Simonstad ‘n deurslaggewende rol gespeel in die vorming van die Suid-Afrikaanse Vloot (SAV) en sy voorgangers.

Die Suid-Afrikaanse Vlootmuseum, geleë in die historiese Wes-Dokwerf, weerspieël hierdie ryk maritieme erfenis lewendig en volg die Vloot se evolusie vanaf sy koloniale oorsprong tot sy moderne rol in Suid-Afrika. Deur sy uitstallings, artefakte en bewaarde vaartuie bied die museum ‘n blik op die Vloot se roemryke verlede en sy blywende betekenis.

Vroeë Begin: Koloniale Wortels en die Simonstad Vlootbasis.

Die vlootgeskiedenis van Simonstad het in 1743 begin toe die Nederlandse Oos-Indiese Kompanjie ‘n klein dokwerkfasiliteit gestig het om maritieme handel rondom die Kaap die Goeie Hoop te ondersteun. Hierdie strategiese ligging, wat noodsaaklik was vir die beheer van seeroetes, is in die 1790’s deur die Britse Koninklike Vloot (Royal Navy) oorgeneem.

Oor die volgende anderhalf eeu het die Britte die dokwerf ontwikkel en belangrike infrastruktuur opgerig soos die Mashuis en Seilstoor in 1815, nou die tuiste van die SA Vlootmuseum, en die Selborne Droogdok, voltooi in 1910 wat moderne vlootvaartuie kon akkommodeer.

In 1885 het die Kaapkolonie die bates van die Simon’s Bay Dock and Patent Slip Company aan die Britse Admiraliteit oorgedra, wat Simonstad as ‘n belangrike basis vir die Koninklike Vloot gevestig het.

Teen 1898 is die dokwerf uitgebrei om ‘n 11-hektaar hawe en ‘n 914-meter breekwater in te sluit, wat die groeiende belangrikheid daarvan weerspieël.

Die vlootbasis is in 1957 formeel aan Suid-Afrika oorhandig onder die Simonstad-ooreenkoms, wat ‘n beduidende stap na nasionale beheer was.

Verdere uitbreidings tussen 1962 en 1979, insluitend grondherwinning en die skepping van ‘n nuwe Getybak, het die fasiliteit gemoderniseer om aan die behoeftes van die Suid-Afrikaanse Vloot te voldoen.

Die Geboorte en Evolusie van die Suid-Afrikaanse Vloot.

Die Suid-Afrikaanse Vloot het sy oorsprong in die stigting van die Suid-Afrikaanse Vlootdiens (SAVD) op 1 April 1922.

Die wortels strek egter verder terug na koloniale vrywilligerseenhede soos die Port Elizabeth Vlootvrywilligersbrigade (1861), die Natal Vlootvrywilligers (1885) en die Kaapse Vlootvrywilligers (1905).

Die SAVD is gestig as ‘n klein kusmag met een opmetingskip, HMSAS Protea, en twee mynveërs, HMSAS Immortelle en HMSAS Sonneblom.

Die Groot Depressie (1929–1935) het die teruggawe van hierdie vaartuie aan die Koninklike Vloot tot gevolg gehad, wat die SAVD teen die uitbreek van die Tweede Wêreldoorlog in 1939 ernstig onbekwaam gelaat het.

Tydens die Tweede Wêreldoorlog het die Suid-Afrikaanse Vlootmagte (SAVM), gestig in 1942 deur die samesmelting van die SAVD en die Suid-Afrikaanse Afdeling van die Koninklike Vlootvrywilligersreserwe (RNVR[SA]), ‘n beduidende rol gespeel.

Suid-Afrikaanse matrose het in Europese waters, die Middellandse See en die Verre-Ooste gedien, en bygedra tot konvooi- begeleiding, mynveër aksies en anti-duikbootoperasies. Meer as 10 000 persone het vrywillig diens gedoen, met 324 wat hul lewens verloor het en 26 stryd-eerbewyse verwerf is.

Ná die oorlog het die SAV sy eerste doelgeboude oorlogskepe ontvang, drie Loch-klas fregatte, wat die begin van ‘n sterker vlootteenwoordigheid tot gevolg gehad het. Die Vloot se ontwikkeling het deur die 20ste eeu voortgegaan, met ‘n belangrike mylpaal soos die verkryging van Frans-geboude Daphné-klas duikbote in die 1970’s.

Vandag bedryf die SAV ‘n moderne vloot van oorlogskepe, duikbote en patrollievaartuie, betrokke by teen-seerowery, visserybeskerming en maritieme wetstoepassing.

Die SA Vlootmuseum: ‘n Lewende Kroniek.

Die Suid-Afrikaanse Vlootmuseum, geleë in die historiese Mashuis (1815) en aangrensende Nederlandse Pakhuis (1743), dien as getuienis van hierdie maritieme erfenis. Die oorsprong dateer terug na 1966, toe ‘n vloot-historiese versameling by die Kasteel die Goeie Hoop in Kaapstad vertoon is. In die middel-1970’s is die versameling na die Martello-toring in Simonstad verskuif en later na Fort Wynyard, waar dit uitgebrei is om vlootartefakte in te sluit.

Ná die desentralisasie van militêre museums in 1987 het die SA Vloot beheer oor die Martello-toring-versameling oorgeneem, en in 1988 is Projek Oubos geloods om ‘n toegewyde vlootmuseum in Simonstad te stig. Die museum het op 1 April 1993 amptelik geopen onder Vise-admiraal Robert Simpson-Anderson. Die museum se uitstallings is in fases georganiseer en elk beklemtoon ‘n ander aspek van die Vloot se geskiedenis:

• Eerste Fase: Die historiese kloktoring en seilstoor bevat uitstallings oor die Vloot se vroeë bande met die Britse Koninklike Vloot, insluitend die era van seil en Suid-Afrika se betrokkenheid in die Eerste Wêreldoorlog. Hierdie uitstallings beklemtoon die koloniale grondslag van die vlootbasis en sy strategiese belangrikheid.
• Tweede Fase: Twee grondvlak-vertoonareas in die Mashuis fokus op die Duikboot-, Duik- en Wapenafdelings. Besoekers kan die tegnologiese en operasionele vooruitgang van die SAV verken, insluitend die geskiedenis van sy duikbootvloot en die pioniersrol van vlootduikers in die buitelandse duikbedryf. ‘n Noemenswaardige artefak is die Mk 6M Geweerdirekteur, oorspronklik gemonteer op die President-klas fregatte in diens vanaf 1959 tot 1985.
• Derde Fase: Die Nederlandse Pakhuis huisves die Mac Bisset-vertoonsaal, vernoem na die museum se eerste kurator (1985–2002). Hierdie area sluit die Generaal Botha-vertoning in wat die Suid-Afrikaanse Opleidingskip Generaal Botha (ex-HMS Thames), ‘n hoeksteen van vloot- en handelsvlootoffisier-opleiding vir 67 jaar, kroniek. Ander uitstallings dek die Russiese Arktiese Konvooi, die Hoofde van die Vloot, en ‘n eeu van vlootmagte. Die Transformasie-vertoning, geopen in 2015, beklemtoon die Vloot se reis na rasse- en geslagsinklusiwiteit.

SAS Assegaai: Afrika se Eerste Duikbootmuseum. ‘n Kernstuk van die SA Vlootmuseum is die SAS Assegaai, ‘n Daphné-klas duikboot en Afrika se eerste duikbootmuseum. In 1971 as SAS Johanna van der Merwe in diens gestel, is dit in 1997 hernoem na Assegaai en in 2003 buite diens gestel. Die Vloot het in 2005 die bewaring daarvan as ‘n museum-uitstalling goedgekeur, en dit is op ‘n proefbasis in Desember 2010 vir die publiek geopen. In Julie 2024 is die 58-meter, 700-ton duikboot oor land na ‘n permanente perseel naby Cole Point verskuif, ‘n monumentale prestasie gefasiliteer deur die Vloot Erfenis-trust, Damen Skeepswerf en Vanguard Heavylift. Die Assegaai is op 16 Desember 2024 heropen vir die publiek, en bied insigte in duikboottegnologie en vlootoorlogvoering, met gidstoere deur afgetrede vlootpersoneel en vrywilligers wie maritieme wetenskap en tegnologie onder jeugdiges bevorder.

Ander Noemenswaardige Uitstallings en Gemeenskapsbetrokkenheid

Die museum bevat ook ‘n Westland Wasp-helikopter, in 1963 aan die Suid-Afrikaanse Lugmag gelewer en deur die SAV gebruik vir anti-duikboot- en opmetingsrolle, en ‘n Leyland Cub-brandweerwa.

afvuur van ‘n historiese voorlaaikanon by Middle North Battery voeg ‘n “lewende museum”-element wat besoekers met die sig en klank van vlootgeskiedenis betrek. Artefakte soos die vlootjag Voortrekker en ‘n Tweede Wêreldoorlog mariene tender (MT2800) wag op addisionele binne-ruimte vir vertoon.

Die museum word beman deur vlootpersoneel en burgerlike vrywilligers, met gratis toegang wat toeganklikheid verseker. Besoekersresensies prys die goed onderhoude uitstallings, kundige personeel en meesleurende ervaring, met sommige wat ure spandeer om die vertoonstukke te verken. Die museum se ligging in die historiese Wes-Dokwerf, langs landmerke soos Boulders Beach en die Simonstad Museum, maak dit ‘n kulturele hoogtepunt vir toeriste en plaaslike inwoners.

Die Weerspieëling van ‘n Maritieme Nasie

Die SA Vlootmuseum bewaar nie net die geskiedenis van die Suid-Afrikaanse Vloot nie, maar onderstreep ook Simonstad se blywende rol as ‘n maritieme sentrum. Van sy koloniale oorsprong tot sy moderne bydraes is die Vloot se verhaal een van veerkragtigheid, transformasie en aanpassing.

Vir Suid-Afrikaners daag die museum die “seeblindheid” uit, wat professor André Wessels beskryf, en herinner besoekers aan die nasie se 2 800 km kuslyn en sy afhanklikheid van maritieme handel. Deur artefakte, vaartuie en stories te bewaar, verseker die SA Vlootmuseum dat die Vloot se trotse geskiedenis—en sy rol in die vorming van ‘n demokratiese Suid-Afrika—lewendig bly vir almal om te verken.

Besoekersinligting: Die Suid-Afrikaanse Vlootmuseum is geleë in St George’s Straat, Simonstad, en is daagliks oop van 09:30 tot 15:30, behalwe op Goeie Vrydag, Kersdag en Nuwejaarsdag. Toegang is gratis, hoewel besoekers aangeraai word om beurtkragskedules na te gaan, wat toegang tot sekere areas kan beperk.

• Hierdie artikel is gebaseerd op inligting uit verskeie bronne, insluitend die SA Vlootmuseum se webwerf, Wikipedia en DefenceWeb, om ‘n omvattende en akkurate uitbeelding van die Vloot se geskiedenis en sy verteenwoordiging in die museum te verseker.