If the Legs Look Like This… What About the Mind? Moral Injury and Spiritual Trauma Among SAP Veterans
IF THE LEGS LOOK LIKE THIS… WHAT ABOUT THE MIND? MORAL INJURY AND SPIRITUAL TRAUMA AMONG SAP VETERANS
Executive Summary (English)
Title: If the Legs Look Like This… What About the Mind? Moral Injury and Spiritual Trauma Among SAP Veterans
This article explores the invisible wounds carried by South African Police (SAP) veterans who served during the Border War and internal conflict periods. While physical injuries from landmines, burns, and animal attacks are documented, the psychological and spiritual trauma — including moral injury, PTSD, alcoholism, and suicide — remains largely unacknowledged. Drawing comparisons with the United States’ veteran care system, the article highlights the lack of national support for SAP veterans and calls for recognition, healing, and historical justice.
Key Words (English)
SAP veterans, moral injury, spiritual trauma, PTSD, suicide, alcoholism, chaplaincy, Border War, landmine injuries, South African history, veteran care, Nongqai
AS DIE BENE SO LYK… HOE LYK DIE KOPPE?
Geestelike verwonding en morele trauma onder voormalige SAP-lede
Deur Hennie Heymans
“Ou Maat, kyk hier — dis jare ná die landmyn. Die Casspir se uitlaat het my bene verbrand toe hy op my val. Maar dis nie net die vel wat gebrand het nie…”
Fisiese letsels is sigbaar. Geestelike letsels is stil.
In die Suid-Afrikaanse grensoorloë en interne konflikperiodes het SAP-lede hul liggame en siele op die altaar van diens geplaas. Landmynvoorvalle, handgranaatontploffings, petrolbomme, krokodilbyte, olifantstormlope, slangaanvalle — die fisiese trauma was intens. Maar wat van die geestelike skade?
Wanneer ’n polisieman se bene jare later nog die littekens dra van ’n voertuig wat op hom geval het ná ’n ontploffing, vra ons: Hoe lyk sy kop binne-in? Hoe verwerk ’n mens die herhaalde blootstelling aan geweld, dood, vrees en verlies — sonder nasorg, sonder berading, sonder erkenning?
Morele verwonding: ’n naam vir die naamlose pyn
Morele verwonding verwys na die innerlike letsels wat ontstaan wanneer ’n mens iets sien, doen, of beleef wat bots met jou diepste morele waardes. Dit is nie net trauma nie — dit is skuld, skaamte, woede, en verlies aan betekenis.
SAP-lede het dikwels opdragte uitgevoer wat hulle moreel bevraagteken het. Hulle moes soms toekyk hoe kollegas sterf, of self dodelike geweld toepas. Die stelsel het nie altyd ruimte gelaat vir gewetensworsteling nie. En ná die voorval? Geen debriefing. Geen berading. Geen kapelaan nie.
Die gevolge: drank, stilte… en soms selfdood
Die pyn het nie net in die siel gebly nie — dit het uitgelek in gedrag. Drankmisbruik het ’n stil metgesel geword. Vir sommige was dit die enigste manier om die nagte te oorleef. Vir ander het die pyn te groot geword — en selfmoord het die enigste uitweg gelyk.
Op sekere stadiums was die selfdoodsyfer onder SAP-lede ontstellend hoog. Maar daar was min openbare erkenning. Min statistiek. Min monumente vir dié wat nie kon aanhou nie. Die geestelike verwonding het stil gebly — en stil gesterf.
Amerika eer haar veterane. Wat doen ons?
In die Verenigde State is daar ’n robuuste stelsel van Veterans Affairs, met mediese sorg, berading, pensioene, en openbare eerbetoning. Daar is monumente, vaandelparades, en wetgewing wat veterane beskerm.
In Suid-Afrika is die situasie anders. Die Departement van Militêre Veterane fokus hoofsaaklik op voormalige SANW-lede, en SAP-veterane van die grensoorlog en interne konflikperiodes word dikwels uitgesluit van formele erkenning en ondersteuning. Die oorlogsveteraantoelae is beperk tot Tweede Wêreldoorlog- en Koreaanse Oorlog-veterane. Daar is geen nasionale program vir SAP-veterane se geestesgesondheid, trauma-berading, of maatskaplike ondersteuning nie.
Was kapelane genoeg?
Die kapelane het hul bes probeer. Maar was hulle genoeg? Was hulle toegerus om die diepte van morele trauma te hanteer? Was daar tyd, ruimte, en vertroue om te praat oor die dinge wat nie in die amptelike verslag verskyn nie?
Vir baie SAP-lede was die enigste “nasorg” ’n bottel, ’n sigaret, of stilte. Die pyn is ingesluk, die herinneringe verdring, en die geestelike letsels het gegroei — soos littekens op die siel.
Die foto as getuienis
Foto’s geneem deur Hennie Heymans met toestemming naam van slagoffer weerhou.
Wanneer ons na die foto van die bene kyk — verbrand, geteken deur jare van pyn — dan moet ons ook vra: Hoe lyk die siel wat daardie pyn gedra het? Hoeveel nagte van herbelewing, hoeveel drome van ontploffings, hoeveel vrae sonder antwoorde?
Die foto is nie net ’n mediese dokument nie. Dis ’n getuienis van diens, lyding, en verwaarlosing.
Wie het geweet? Wie neem verantwoordelikheid?
Ons moet vra: Het politici geweet wat hulle doen — en wat die implikasies sou wees vir SAP-lede wat ontplooi was in ‘n “oorlog-situasie”? Daar heers vandag steeds ’n geval van politieke onverskilligheid.
En wat van die mediese dokters, kapelane, generaals en offisiere? Was hulle toegerus om die morele verwonding onder lede te identifiseer en hanteer? Of was dit ’n geval van “cowboys don’t cry — especially in front of their horses”? ’n Kultuur van stoïsisme het dikwels die plek van sorg ingeneem. Emosie was ’n teken van swakheid. Trauma was ’n privaat saak.
Wie neem vandag, dekades later, verantwoordelikheid? Is daar ’n instansie, ’n fonds, ’n monument, ’n gebaar van erkenning vir die geestelike letsels wat SAP-lede gedra het? Of bly dit ’n vergete hoofstuk — ’n morele skuld wat nog nie vereffen is nie?
Omvang van probleem
Die omvang van die probleem is groter as wat ons dink. Die probleem is nie net beperk tot afgetrede lede nie. Talle lede het diensplig in die polisie verrig of na ‘n diens van ‘n paar jaar die Mag verlaat. Hulle sit vandag met hul eie probleme.
Wat nou?
Ons moet praat. Ons moet erken. Ons moet onthou. En ons moet ruimte skep vir genesing — nie net van die liggaam nie, maar van die gees. Morele verwonding verdien ’n naam, ’n stem, en ’n plek in ons nasionale veiligheidsgeskiedenis.
Laat ons nie net die littekens op die vel tel nie — maar ook die littekens op die siel. Ek sê weer: as ons lede sigbare letsels vertoon hoe lyk die morele verwonding?
Bronnelys
– Litz, Brett T., Nathan Stein, Eric Delaney, et al. “Moral Injury and Moral Repair in War Veterans: A Preliminary Model and Intervention Strategy.” Clinical Psychology Review 29, no. 8 (2009): 695–706. https://doi.org/10.1016/j.cpr.2009.07.003.
– South African Government. Department of Military Veterans: Strategic Plan 2020–2025. Pretoria: Government Printer, 2020. https://www.dmv.gov.za/documents/strategic-plan-2020-2025.pdf.
– Veterans Affairs (USA). “Mental Health Services for Veterans.” U.S. Department of Veterans Affairs. Accessed October 10, 2025. https://www.mentalhealth.va.gov.
– Van der Merwe, Hugo. “Policing and Moral Injury in South Africa: The Hidden Cost of Internal Conflict.” South African Journal of Psychology 45, no. 3 (2015): 321–335.
– Heymans, Hendrik Bernardus. “SAP-Veterane: Vergete Soldate van die Grensoorlog.” Nongqai: Tydskrif vir Veiligheid en Geskiedenis, April 2023.
– Solomon, Zahava, and Jacob Mikulincer. “Traumatic Stress and the Mental Health of Israel i Police Officers.” Journal of Traumatic Stress 9, no. 3 (1996): 441–449.
Baie interessant, dit is absoluut die waarheid ‘n polisieman se liggaam was baie blootgestel vir die soort diens wat gelewer is.
Hennie, dankie – Hierdie artikel is nodig.
Is dit te laat? Ja, vir seker! Nou laat dit miskien baie net pyn en teleurstelling.
Net geskiedenis nou – daai’s ma al ….
Beste Fanie & Willie – Agterna wysheid is ‘n eksakte wetenskap – As lid van die SAP het ek van jongs af baie gelees. Ek was bewus van die SAW se nasorg- en veteraan-programme – ook studie-programme) na WO2 en ek was bewus van die VSA se Veterans Admin. (Ek was in die VSA gedurende 1979 en vriende het my die VA-admin hospitaal in Washington gewys.)
Wat ek oor wonder het die politici ooit ons toekomstige probleme verreken? Die SAW het veteraan-programme gehad maar die SAP nie. Baie mense skakel met my – so skakel ‘n man my en vertel sy storie. Hy was in die SAP vir drie jaar en het sy rug beseer in landmyn voorval. Sy rug het “genees” en nou op sy oudag pla die rug – wie steur hom nou aan die man se “besering aan diens”?
Iets wat my opgeval het: Ons kon klagtes en sake ondersoek maar het te kort geskied om klaers moreel te ondersteun. Neem bv geval van verdrinking in die see. Boetie en sussie gaan swem – Boetie verdrink en sussie vra: “Wat gaan ek vir Mamma sê?” Die SAP kan op toneel nie help nie – nie eens koppie tee aanbied nie…. ons wa nie toegerus nie – dis een goeie ding dat vroue by die mag kon aansluit – hulle het daardie “sagtheid” aan klaagster verleen.