“SHOCK TROOPS” IN DURBAN, 1973: PERSONAL REMEMBRANCE OF A HISTORICAL MOMENT

“SHOCK TROOPS” IN DURBAN, 1973: PERSOONLIKE HERINNERING VAN ‘n HISTORIESE OOMBLIK

Lt-Kol Piet-Patu van Zyl

In Januarie 1973 het Durban die brandpunt geword van ’n reeks massiewe werker-proteste, met meer as 60 000 swart werkers wat hul stemme laat hoor het teen disrespek, uitbuiting, lae lone, en die verbod op vakbonde. Hierdie protes-optogte, wat vreedsaam verloop het, het ’n keerpunt in Suid-Afrika se arbeidsgeskiedenis ingelui. Die Suid-Afrikaanse Polisie (SAP) is inderhaas gemobiliseer om openbare orde te handhaaf, indien dit nodig sou word. Die situasie is egter met groot insig en kundigheid van polisie-kant hanteer (gebaseer op korrekte inligting en situasie-begrip), wat verhoed het dat die konflik hande-uit ruk. Hierdie suksesvolle hantering het baie lof ontlok vir die Mag se professionele en oordeelkundige optrede.

Lt-kol Piet van Zyl van die SAP het later sy persoonlike herinnering aan daardie tyd gedeel:

Voor stap ‘n onbekende AO terwyl ‘n jong “Piet-Patu” van Zyl in kamoefleerdrag heel regs verskyn.

“So het ons in kamoefleerdrag gelyk in 1973 tydens onluste in Durban – dis die eerste keer dat die nuwe drag deur die publiek gesien is. Ons is vanaf Maleoskop laatmiddag na Pretoria gebring en vroeg die volgende oggend vanaf Waterklooflughawe na Durban gevlieg met Hercules C130 vliegtuig. Die Natal Witness publikasie destyds het ons aankoms met voorblad foto’s berig as ‘Shock troops from Police arrive in Durban’. Goeie tye.”¹

Hierdie visuele en verbale getuienis word bevestig deur die mediaberigte van die tyd:

• Die Natal Witness het die aankoms van SAP-lede in kamoefleerdrag dramaties beskryf, met voorbladfoto’s en die opskrif “Shock troops from Police arrive in Durban”.² Tog het hul verslaggewing ook die vreedsame aard van die stakings en die professionele optrede van die polisie beklemtoon.
• Die Natal Mercury het die stakings as ’n waterskeidingsoomblik beskou. In hul redaksionele kommentaar het hulle die werkers se eise as legitiem en moreel geregverdig aangebied, en die SAP se optrede as “beheers en nie-repressief” geloof.³ Die koerant het ook kritiek uitgespreek teen die regering se verbod op vakbondvorming vir swart werkers.
• Die Durban Daily News het die gebeure beskryf as ’n “wake-up call” vir die nywerheidsleierskap.⁴ Hulle het die omvang van die stakings en die SAP se kalm teenwoordigheid in Durban breedvoerig berig, met foto’s en opskrifte wat die dramatiese aard van die mobilisasie weerspieël het, maar sonder sensasie.

Hierdie mediaberigte het nie net die publiek ingelig nie, maar ook bygedra tot ’n verskuiwing in die nasionale gesprek oor arbeid, regte, en menswaardigheid. Die vreedsame aard van die stakings het uiteindelik gelei tot die stigting van die Wiehahn-kommissie in 1977, wat die reg op vakbondvorming aan alle werkers verleen het — ’n belangrike stap in die erkenning van swart werkers se ekonomiese en sosiale rol.⁵

Bronne

1. Persoonlike kommunikasie lt-kol P van Zyl, Augustus 2025.
2. Natal Witness, voorbladberig, Januarie 1973.
3. Natal Mercury, redaksionele kommentaar, “Durban Strikes: A Turning Point,” Januarie 1973.
4. Durban Daily News, berig en foto’s, “Wake-Up Call for Industry,” Januarie 1973.
5. Wiehahn-kommissie, Report of the Commission of Inquiry into Labour Legislation, Pretoria: Staatsdrukker, 1979.
6. https://en.wikipedia.org/wiki/1973_Durban_strikes