EULOGY: BRIG TH SCHERMAN

HULDEBLYK AAN OORLEDE BRIGADIER T. H. (THEO) SCHERMAN

Luit-Kol. Piet Cronje

Abstract

The life and times of Brig TH “Theo” Scherman the “Father” of the Commercial Branch of the South African Police

Keywords

• Angliotti-case
• CID
• Commercial Branch
• Cronje, Piet – Lt-Col
• Davis, Omara – Maj
• Geldenhuys, MCW – Gen
• Hoërskool Vryburg
• Hume, Arnoldus (Nolle) – Gen
• International Police Association
• Jan Heroldt, Jan – Lt-Col.
• Kleynhans, T – Brig
• Le Roux D. J. (Daan) – Lt.-Gen.
• Marshall Square
• Port Natal Division (Durban)
• Scherman TH “Theo” – Brig
• South African Police
• Taljaard, Kerneels – Brig.
• The Grays
• Velddrif

Luit-Kol. Piet Cronjé, afgetree en woonagtig te Kaapstad het die volgende huldeblyk geskryf oor Brig. Theo Scherman wie oorlede is op Vrydag oggend 2 Mei 2025 in die rype ouderdom van 96 jaar.

Hy skryf dat Brig. Scherman in alle opsigte bekend was as een van die stigterslede en “Vader” van die Handelstak in die SAP. Hy was by uitstek ‘n ware Heer (Gentleman) en het kop en skouers uitgestaan bo sy kollegas as dit kom by kennis en ervaring en ondersoek van Handelsmisdaad Sake.

Brig. Scherman is op 20 Augustus 1928 gebore en matrikuleer in 1945 aan die Hoërskool Vryburg. Hy sluit op 3 April 1947 by die SAP aan.

Na opleiding in die Polisiekollege is hy na Johannesburg Sentraal verplaas en verrig ook onder andere diens in die Aanklagtekantoor van Marshallplein, Johannesburg. In 1950 voltooi hy die speurderskursus by die S.A. Polisiekollege waarna hy in die rang van leerling speurderkonstabel te Marshallplein Kriminele Ondersoek departement (K.O.D.) geplaas word.

In 1952 slaag hy die eksamen vir bevordering na 2de klas Speurdersersant en word deel van die Handelstak met kantore in “The Grays”, Johannesburg, naby waar die Carlton Sentrum vandag staan. Saam met hom op die afdeling was Speurdersersant M.C.W. (Mike) Geldenhuys, ‘n latere Kommissaris van die SAP.

Hy skryf ook al die polisie bevorderings eksamens en met die rang van Majoor was hy gedurende 1968 tot 1969 die sleutelfiguur in die herstrukturering van die Handelstak soos wat dit basies tot 1995 bly bestaan het.

In 1971, word hy bevorder na Luitenant-Kolonel. In 1973 was hy die outeur van ‘n hoofstuk “Handelsmisdaad en die Suid-Afrikaanse Gemeenskap” wat handel oor die ondersoek van Handelsmisdaad in die boek “Misdaad en die Gemeenskap”, wat deur Unisa uitgegee is.

In 1978, word hy die Nasionale Bevelvoerder van die Handelstak en in 1980 verskuif die nasionale kantoor van die Handelstak van Johannesburg na die SAP Hoofkantoor, Pretoria.

In 1982 het Suid Afrika lid geword van die IPA (International Police Association), grotendeels te danke aan onderhandelinge deur Brig, Scherman. In 2013 het die IPA vir Brig Scherman vir sy baanbrekerswerk vereer deur ‘n geraamde oorkondes aan hom te oorhandig.

In 1982, word Brig. Scherman as Nasionale Bevelvoerder van die Handelstak vervang deur Brig. I. (Sakkie) van der Vyver, soos oorlede Generaal Daan Le Roux in sy Handelstak Gedenkboek aanhaal “Iemand wat nog nooit op die Handelstak gedien het of enige verbintenis daarmee gehad het nie”. Almal het verwag dat Brig. Scherman na generaal-majoor bevorder sou word, maar dit het net nooit gebeur nie. Dit het ‘n skokgolf losgelaat en baie skinderstories wat alles onwaar was, soos dat hy nie genoeg blootstelling aan ander fasette van polisiëring gehad het om aan die eise van ‘n generaal te voldoen nie.”

Daarna word Brig. Scherman aangestel as die Afdelingskommissaris van die SAP in Port Natal met die rang van Brigadier.

Op ‘n goeie dag is Brig Scherman deur die Kommissaris Genl. Johan Coetzee, ingelig dat hy by die Inspektoraat in Hoofkantoor benodig word. Dit was ‘n afdeling wat hom nie aangestaan het nie en op daardie stadium het hy reeds besluit om sy aftrede te beplan en op 56-jarige ouderdom tree hy uit die SAP op 31 Augustus 1984. Brig. Scherman het meermale aan die skrywer gesê dat hy nooit spyt was dat hy vroeg uit die SAP getree het nie.

Daarna het hy ‘n plaas gekoop by Boschkop (tussen Bronkhorstspruit en Pretoria), en ‘n beesstoetery begin met Simmentaler beeste. Ook hiervan het hy ‘n sukses gemaak.

In die Handelstak Gedenkboek wat saamgestel was deur nou oorlede Lt.-Genl. D. J. (Daan) Le Roux skryf hy as volg:

“As ek ooit gevra sou word om ‘n getuigskrif oor Brig. Scherman te skryf, sou ek eenvoudig nie die woordeskat gehad het om reg teenoor hom te laat geskied nie.

As iemand die naam Theo Scherman noem, sien ek in my geestesoog ‘n vriendelike, glimlaggende skraal man, geklee in ‘n netjiese pak klere met sjarme, innemendheid en unieke charisma. Hy was een van daardie uitsonderlike mense wat op operasionele gebied skitterend gefunksioneer het en met gemak na die terrein van (veral visionêre) bestuur oorgeskakel het. Hy was een van die bevelvoerders wat gelyktydig bevel gevoer het en ook self, sake in opdrag van Hoofkantoor ondersoek het. Hy het verskeie vername sake ondersoek soos die Angliotti saak en die saak van Eschel Rhoodie, om maar enkeles te noem. Die saak teen Mnr. Joseph Angliotti en Andere met betrekking tot die beweerde korrupsie het gegaan oor die aankoop van grond vir die uitbreiding van Jan Smuts Lughawe waar korrupsie betrokke was.

Alhoewel ander offisiere ook ‘n groot rol gespeel het in die stigting en ontwikkeling van die Handelstak, word algemeen aanvaar en erken dat die Handelstak ‘n produk van sy visie was, die “vader” en inisieerder van die Handelstak, wat vandag as die doyen van die Handelstak gesien word.

Hy het altyd nederig opgetree, maar was ook die siel en dinamiek van alles as dit kom by die Handelstak se missie, visie, waardestelsel, beginsels en alles wat die tak so uniek gemaak het. Die Handelstak was sy trots. Hy het voortdurend aan die goeie naam van die tak gebou en dit beskerm. In my latere opleiding en studies rakende bestuur en leierskap, kon ek Theo Scherman altyd sien as ‘n rolmodel.

Wat ‘n voorreg was dit nie om onder so ‘n offisier en heer te dien nie. Die Handelstak met sy personeel was die brigadier se trots. Hy was te alle tye op hoogte van sake wat moontlik die publiek se aandag sou trek en die media haal. Hy het bo almal uitgestaan en van voor gelei. Sy kennis van die sakewêreld was fenomenaal. Ek persoonlik weet van niemand, binne en buite die SAP, wat nie van hom gehou het en respekteer het nie.

Sy talente was baie. Ek het hom geleer ken as die absolute afgeronde speurder, ‘n man wat die voorkoms en persoonlikheid van ‘n tipiese leier het, absoluut wel ter tale. Sy taalgebruik was voortreflik in woorde en geskrifte. Ek dink ons almal wat onder hom gedien het, het die opstel van kwaliteit verklarings en verslae by hom geleer.

Brig, Scherman is deur almal op die Handelstak gesien as die grondlegger en die instandhouer van die moderne Handelstak soos dit vanaf 1968 tot ongeveer 1995 bestaan het. Onder sy kollegas en onderdane het hy die grootste respek en verering geniet, die leier wat altyd vir die belange van sy mense en die Handelstak ingetree het; die man vir wie net die beste goed genoeg was; die man wat die unieke etos van die Handelstak geskep het.

Nederig en onverbiddelik lojaal aan die SAP, soos ons hom geken het, het Brig. Scherman volgehou dat generaalskap hom nie onregverdiglik weerhou is nie. Tot vandag blameer hy niemand nie en ontken dat hy daaroor met pensioen vroeg afgetree het. Hy deel mee dat dit uit eie keuse was en dat hy wou gaan boer.

Vir jare na hy weg is uit Port Natal het baie inwoners en vooraanstaande persoonlikhede van Durban en die groter Natal hul bewondering en waardering teenoor my uitgespreek vir die groot verskil wat Brig. Scherman in veral Durban en omstreke meegebring het en die indrukwekkende verhoudinge wat hy met die gemeenskapsleiers en polisielede onder hom gehad het.

Hy het waardering en respek van die regbank, die sake – gemeenskap en selfs die Staatspresidente en Premiers geniet

Ons as gewese en huidige lede van die Handelstak bring graag eer en hulde aan Brig. Scherman en verklaar plegtig dat ons ‘n groot offisier salueer en hom hiermee tot ere-generaal van die Handelstak verklaar”. (Bron, pensketse uit die Handelstak Gedenkboek saamgestel deur Daan le Roux, bl. 274 tot 279).

Die skrywer wie die huldeblyk saamgestel het Luit. – Kol. P. J. (Piet) Cronjé vertel dat Genl. Le Roux wie die gedenkboek van die Handelstak saamgestel het wat in 2016 uitgebring is, na sy aftrede vanuit Bela-Bela hom op ‘n dag genader het in die Kaap toe hy nog besig was op die boek te skryf, om asb. dringend die geskrewe dokument wat Brig. Scherman vir die skrywe van die boek opgestel het te gaan kry want hy is bang dat Brig. Scherman mag afsterwe voordat hy sy insette kon kry. Soos die noodlot dit wil hê, is Genl. Le Roux oorlede op 18 Maart 2021, vier jaar voordat Brig. Scherman gesterf het. Dit is maar soos die lewe vir jou verloop.

Piet Cronje skryf dat hy ongelukkig nooit die voorreg gehad het om onder die bevel van Brig. Scherman by die Handelstak te John Vorsterplein, Johannesburg te kon werk nie. Hy het net altyd gehoor hoe die senior offisiere Genl. Daan le Roux, Brig. Kerneels Taljaard, Genl. Arnoldus (Nolle) Hulme, Brig. Theo Kleynhans, Luit-Kol. Jan Heroldt, en andere net met lof en eerbied oor Brig. Scherman gepraat het.

Skrywer het eers in 1984 by die Handelstak te John Vorsterplein aangesluit destyds onder die bevel van Kol. Nolle Hulme. Hy sou later Brig Scherman beter leer ken op ‘n sosiale vlak deur sy swaer Majoor Omara Davis. Brig. Scherman was getroud met ‘n suster van majoor Davis, naamlik Me. Adelheid (Davis) Scherman. Skrywer en majoor Davis was saam op offisiers kursus in 1983 en het later saam gewerk by die Handelstak, John Vorsterplein.

Brig. Scherman het die plaas waar hy geboer het verkoop en in 2000 ‘n standplaas gekoop in Smitlaan, Velddrif, twee standplase weg vanaf sy swaer Majoor Davis en daar ‘n nuwe huis laat bou vir hom en sy vrou Adelheid Scherman. Dit moet vermeld word dat die Davis-familie, ‘n groot familie was en van hulle het gaan aftree in Velddrif waar vier van hulle in dieselfde Smit Straat gewoon het. Dit is hier waar die skrywer Piet Cronjé se dat hy baie meer te wete gekom en geleer het van Brig, Scherman tydens besoeke aan Velddrif met vakansies en verjaardag herdenkinge. Brig. Scherman alhoewel afgetree was nog altyd elke dag netjies aangetrek en die opregte familie man met ‘n groot wysheid en insig. Dit was altyd lekker om na sy praatjies te luister oor sy verlede en beroep in die SAP. Sy geheue was verskriklik goed en hy kon vir jou stories vertel en name van mense en offisiere opnoem met presiese datums en tye van gebeure.

Skrywer se hy het altyd as hy by Velddrif aangedoen het Brig. Scherman gaan opsoek om te hoor hoe dit gaan en om na sy lekker stories oor die verlede te luister. Die meegaande foto van Brig. Scherman is juis geneem op een so ‘n besoek in Desember 2022. Dit is die skrywer se laaste besoek aan hom en hy was toe nog op en wakker en sy verstand so helder soos ‘n bergstroom.

Brig. Scherman het oorkant ‘n plaas gewoon en daar het gereeld skilpaaie na sy erf gekom waar hy hulle gevoer het. As hulle hom gesien of geruik het, het hulle aan sy tone gebuit om aandag te kry vir ‘n lekker stukkie groen blaarslaai of iets dergeliks.

Brig. Scherman se vrou, Adelheid, het velkanker (Melanome) gehad en het afgesterf in 2024.Hy het die afsterwe van sy vrou baie swaar beleef en sy gesondheid het baie vinnig agteruit gegaan daarna. Hulle het nie kinders nie.

Ten slotte kan ek net se dat daar min mense in die lewe is wie die rype ouderdom van 96 kan haal en beleef en ons groet ‘n groot gees wat diep spore getrap het in die samelewing en die SAP en ons eer hom vir wat hy gedoen het vir die ontstaan en vestiging van die Handelstak in die SAP en die nalatenskap van sy wysheid en voortreflike lewe.

PIET CRONJE, KAAPSTAD.

Brig. Scherman het in 1952 begin werk by die Handelstak by die Gray’s-gebou in Johannesburg naby waar die Carlton-sentrum vandag staan. Hy het daar begin as ‘n speurder-hoofkonstabel en saam met hom was speurdersersant Mike Geldenhuys, ‘n latere Kommissaris van die SAP.

Gedurende 1968 tot 1969 was hy die sleutelfiguur in die herstrukturering van die Handelstak, soos wat dit basies tot 1995 bestaan het.