DIE SOGENAAMDE VERLANGE NA APARTHEID
Deur Fanie Bouwer
PRÈCIS VAN DIE ARTIKEL
In hierdie artikel bied Fanie Bouwer ’n eerlike en nugtere terugblik op die apartheids-era in Suid-Afrika (1948–2000). Hy bespreek die negatiewe aspekte soos menseregteskendings, diskriminasie en die dompasstelsel, maar wys ook op positiewe administratiewe eienskappe soos lae misdaadsyfers, goeie dienslewering en effektiewe staatsbestuur. Die artikel is ’n pleidooi vir volwassenheid in die openbare diskoers, en ’n oproep om die verlede nie selektief te herroep of ideologies te verdraai nie, maar om dit in konteks en met waarheid te verstaan. Bouwer waarsku teen die intellektuele luiheid van sogenaamde “apartheid-nostalgie”-beskuldigings, en beklemtoon dat dit nie ’n misdaad is om te erken dat sekere dinge destyds goed gefunksioneer het nie.
SLEUTELWOORDE:
* 1948–1994
* Administratiewe doeltreffendheid
* Apartheid
* Dienslewering
* Dompas
* Geskiedenis
* Ideologiese debat
* Korrupsie
* Kritiese terugblik
* Menseregteskendings
* Munisipale bestuur
* Nostalgie
* Openbare diskoers
* Politieke korrektheid
* Sosiale geregtigheid
* Staatsbestuur
* Suid-Afrika
* Verantwoordelike herinnering
* Waarheid en konteks
* Wet en orde
In hierdie artikel wil ek poog om objektief, eerlik en sonder ideologiese vooroordeel terug te kyk op sowel die positiewe administratiewe eienskappe as die negatiewe menseregteskendings van die 1948-2000 era. En ook na die huidige bestel.
Ek het altyd tong in die kies na myself as ‘n ‘apartheidsidskind’ verwys, bloot omdat ek in 1949 gebore is. Ons geslag het niks anders geken nie.
El wil probeer om ‘n objektiewe terugblik op die goeie en minder goeie erfenisse van die tydvakke te weergee.
Wat my eintlik gemotiveer het, is omdat wanneer daar ‘n debat is oor die oor die bewese en baie slegte dinge tans in SA, en ‘n persoon durf sê dit was nie só in die ou Suid-Afrika nie, sal een of ander progressiewe of liberale siel dadelik tussenbeide kom en sê: “Ag, jy hunker net na apartheid’. Dit is ’n intellektueel lui beskuldiging. Jy hoor selfs ‘n afwysende beskuldiging van ‘apartheid-nostalgie’ – dit in weerwil van die feit dat witmense in SA in 1992 in ‘n referendum tot politieke verandering gestem het. Hierdie besluit was nie gedwonge nie; dit was die gevolg van ’n wilsbesluit om verandering te bring.
Hoe dit ook al sy; jou denke, selfs geleefde kennis, word uitgemaak as immoreel en ‘n doodsonde wat nie in ingeligte geselskap hoort nie. En jy voel ook of jy enige oomblik gekanselleer en in die buitenste duisternis gedryf sal word.
Die stelling word gebruik soos wanneer jy in ‘n argument met iemand betrokke is en hy vir jou sê: “Jong, ek kan maar net vir jou bid”. Die persoon sê so vir jou omdat hy onder die wanindruk is dat hy met hierdie troefkaart pas jou mond gesnoer het en dat hy die debat vir alle doeleindes pas gewen het.
Dan kry jy deesdae sekere “ou ballies” wat vertel en skryf hoe hulle doerdie tyd teen apartheid gekant was. So stilletjies of miskien baie subtiel, want hulle wou nie hulle werk en inkomste verloor nie. Hulle het nie die durf en ruggraat van ‘n ds. Beyers Naude, Max Du Preez en ander gehad om apartheid openlik teen te staan nie, om net enkeles te noem.
So terloops, in hierdie tipe van debatte, word daar nooit terug verwys na die 1910-1948 era nie. Was dit dan die jare van melk en heuning vir almal, wit en swart, in SA? Of selfs vóór dit?
Suid-Afrika se geskiedenis – tot in die 1800’s – is kompleks en baie verwys daarna met verskillende emosies, afhangende van hulle eie agtergrond en die van hulle voorgeslagte.
Die apartheidsera, wat van 1948 tot in die vroeë 1990’s gestrek het, word deur baie of meeste geassosieer met politieke onderdrukking, ongelykheid en diskriminasie – die sg. apartheidtyd.
Mense verdien volwassenheid in die openbare diskoers, veral wanneer dit kom by die geskiedenis. Die pad vorentoe lê nie daarin om die verlede net te romantieser of net te demoniseer nie, maar om dit te verstaan – met nugterheid, konteks én waarheid. Ons moet ook leer om twee waarhede gelyktydig te aanvaar.
In hierdie trant wil en dan eers na enkele aspekte van die pre-1994 era uitlig wat mense ernstig ontstig en vervreem het:
* Gedwonge gebruik van aparte geriewe en ruimtes
* Swart mense is verbied om in sekere gebiede te woon of te werk sonder permitte
* Die verpligte dra van die dompas. ‘n Kuier in die stede is net vir 72 ure toegelaat en is hierin aangeteken.
* Grondregte ontneem deur wette soos die destydse Naturelle Grondwet.
Dit alles dan gesê, is dit tog ook waar dat baie burgers – en selfs al hoe meer swartmense bv. op X deesdae – tereg uitwys dat sekere aspekte van die pre-1994 era se staatsbestuur en dienslewering, vandag afwesig is. En dít kan nie weggewens word nie. Of anders gestel: party wil nie eers hê jy moet die enigsins noem nie. Ek vind dit uiters vreemd.
Ek wil nie enigiets verheerlik nie, maar probeer om die werklikhede as geheel te erken; iets wat in vandag se gepolariseerde debatte dikwels verlore gaan.
Al was apartheid as politieke en morele stelsel onaanvaarbaar, is dit tog ’n feit dat sekere administratiewe strukture van die staat effektief gefunksioneer het – ten minste vir die gemeenskappe wat toegang daartoe gehad het. Die volgende word dikwels as positiewe eienskappe van daardie tyd onthou.
Sonder om ‘n volledige lys op te stel, wil ek hier net na enkele aspekte verwys:
* Meeste staatsdepartemente te se administratiewe strukture het baie effektief gefunksioneer
* Buite die tye van oproer wat met jare se intervalle voorgekom het, het wet en orde gegeld. SA het oor die algemeen ’n lae misdaadsyfer gehad.
* Openbare amptenare was onder streng dissipline en korrupsie was uiters min en nie naastenby so sistemies soos vandag nie.
* Effektiewe munisipale bestuur: Dorpe was skoon, paaie is herstel, rommel is verwyder, en parke was netjies onderhou.
* Betroubare dienslewering: Basiese dienste soos water, elektrisiteit en sanitasie was heeltyd beskikbaar.
* Staatshospitale en skole (vir alle bevolkingsgroepe): Dit was skoon, ordelik en goed bestuur.
* Goeie infrastruktuur: Paaie, brûe, spoorweë en openbare geboue was deurentyd instand gehou
Ek volstaan met bg. lysie. Daar is natuurlik nog.
Dit is belangrik om te erken dat sekere dinge soos elektrisiteit en kraanwater nie vir almal beskikbaar was nie, maar dit verander nie die feit dat sekere aspekte van administratiewe doeltreffendheid wel bestaan het nie.
Almal weet wat deesdae in SA aangaan rondom uiters gebrekkige staatsbestuur, verbrokkeling van paaie en spoorweë, swak watervoorsiening, wegholmisdaad en korrupsie, ensovoorts en so aan. Die lys is natuurlik baie langer.
Dit is juis wanneer lg. dinge onder bespreking kom, en iemand dan net waag om om na die ware verlede te wys – hoe dit reg gedoen was – dat die liberales en die met blywende skuldige gewetes, toeslaan met hulle onregverdige kritiek. Hierdie soort retoriek is oneerlik en onregverdig.
Ek sluit af met drie gedagtes
Om die waarheid in haar geheel te erken, is nie ’n misdaad nie; dit is ’n daad van eerlikheid. Suid-Afrika verdien volwassenheid in sy openbare diskoers, veral wanneer dit kom by sy geskiedenis.
Die pad vorentoe lê nie daarin om die verlede te romantiseer of te demoniseer nie, maar om dit te verstaan en wel met nugterheid, konteks en waarheid.
Daar wás dinge wat gewerk het; en daar wás dinge wat onaanvaarbaar was. Albei is waar. En albei verdien om gesê te word.
Baie goed opgesom
Geagte Pieter, Inderdaad was daar aspekte wat nie korrek was nie. Maar ek weet dat die kern gedagte van die politieke woord “apartheid” korrek gewees het.
Ek stem Fanie! Opgegrawe koeie sal altyd sleg ruik – kyk maar na die effek van ou koeie opgrawe in die huwelik en in elke verhouding. Dis goed dat jy na beide kante van die muntstuk kyk, die slegte en die goeie. Miskien moet daar eerder gefokus word op die voordeel en doel van koeie wat begrawe is. Die lewe is vir die lewendes, daarom dat die prosesse van die dood geskep is. Die mens is gemaak om hierdie prosesse te vermy. Die gesonde en positiewe is die erfenis (dit wat kan groei)waarop gekonsentreer moet word.
Dr Mommsen baie dankie – ek sal Fanie Bouwer laat weet – groete – HBH
Brig Bouwer verwys hier na my vraag hoe eties dit was of steeds is om die verdediging van die onetiese beleid van apartheid en die gevolge daarvan te probeer regverdig, verdedig of te vier. Dit gebeur nog dikwels, veral in weermag-, polisie-, intelligensie- en ander individue en groepe wat trots is op hulle bydraes tot die instandhouding van apartheid voor 1994. My motivering vir hierdie vraag is hier beskikbaar: https://faniecloete.wordpress.com/. Ongelukkig noem Brig Bouwer my nie by name nie. Is dit opsigself eties? Ek bespreek nie die positiewe of negatiewe aspekte van apartheid in my vraag nie. Ek vra bloot of die verdediging van die onetiese aspekte van die beleid wel geregverdig is vandag of was gedurende daardie tyd. Brig Bouwer probeer nie eers my vraag antwoord nie, maar verdedig wel die positiewe aspekte van daardie stelsel. Die vraag is of daardie voorbeelde van effektiewe en doeltreffende landsbestuur die onetiese diskriminasie en weerhouding van politieke regte vir die meerderheid Suid-Afrikaners van kleur regverdig? Hitler en Mussolini het beide baie effektiewe en doeltreffende regerings bedryf. Beteken dit dat die onetiese gevolge van Fascisme en Nasionaal-Sosialisme daardeur geregverdig was?
Ek het in hierdie artikel doodgewoon op, let wel, op sekere goeie en slegte dinge binne die 1948-2000 periode uitgewys. Niks meer nie, en niks minder nie.
My geleerde naamgenoot weer hamer bloot en alleenlik op die ideologie van apartheid – ‘n ander debat, en waarvan hy nog nie gehoor het nie. Hy her nog net afleidings gemaak en verder sinnelose aanvalle gedoen soos ek tereg uitgewys het.
In die Nagkantoor-debat het ek as volg aan hom geskryf:
“Liewe ou Fanie, net ‘n paar regstellings:
* Nee jy het dit mis: ek het nié aan jou pos gedink nie – jy het oor iets anders hier geskryf. My gedagtes in die artikel gaan oor iets anders, wat ek op my eie tyd onlangs aan gedink ná gesprekke met vriende.
* My eeerste indruk toe ek nou hier lees, was: Het jy my artikel deeglik gelees en wel bepaal wat my eintlike argument daarin is? Dit klink werklik nie so nie. Ander moet maar self lees en oordeel.
* Jou ander groot pronleem is dat jy my nie ken nie en noodwendig – ek vermoed eintlik aspris – sekere afleidings maak.
* So gooi jy my dan tussen ‘n klompie ander in ‘n poel wat kamma nie vrede kan maak met apartheid nie.
* Waar lees jy dít in my artikel? Die fokus van my artikel is iets anders, waar ek poog om objektief te argumenteer hoe mens na enkele aspekte van die verlede – die vorige bedeling kan en mag kyk – die goeie én die slegte. Net dít. Wat is sodanig fout om so te sê?
* Jy probeer hard om dan juis lg. te verwring in jou poging om my in ‘n slegte lig te plaas as sou ek ook, soos die ander na wie jy verwys, my onetiese bevooregting onder apartheid steeds wil ontken. Wat se nonsens is dit? Nêrens, sover ek kan onthou, het ek in my stuk só aangedui nie.
* Die res van jou onware, aanvallende bewerings en poging tot subtiele karaktermoord teen my, is uit jou duim gesuig en verwerp ek dit met minagting.
* Ek het in Transkei groot geword, daardie mense (vir wie ek steeds groot deernis het) se kultuur van kindsbeen af geleer. Ek praat isiXhosa ook vlot. Ek lees jy sê ek ontken ook die andersoortige Afrikakultuur wat nie regtig korrupsie sien soos ons dit sien nie. Dalk moet ek jou nooi vir ‘n koppie bitter tee, sodat ek jou lesing oor die onderwerp – en ander dinge – kan gee.
* Ter afsluiting: ek het die debatte wat jy partykeer hier onteken genet, maar ek geniet nie jou aanvalle en onnodige venyn nie. Jy kan beter doen”.
En toe weer:
“Fanie Cloete wat jou verwysing na myself betref, is jy weer besig met misleiding. En dan het jy weer duidelik nie gelees wat ek ook (hierbo) gesê het nie. Jou systappe met myself gaan jou nêrens bring nie. Wat die res van jou mymeringe betref, neem ek kennis”.
Jy’t gelyk Brigadier Fanie! Jou uiteensetting/artikel is eintlik ‘n logiese akademiese redenasie – nie ‘n debat oor die ideologie van en onderliggend aan apartheid nie. ‘n Ideologie is nie dieselfde as ‘n feitelike beskrywing nie. Die een is meesal gelaai met emosie vanweë ‘n gebrek aan feite, die ander is ‘n weergawe van feite. Ware, wetenskaplike en bewese feite behoort en vorm wel, die grondslag van die meeste doeltreffend-funksionele sisteme.
Coert Mommsen
Renaldo Gouws verwys na apartheid op YouTube https://maps.app.goo.gl/X3Tj4RBZtiuL6zjCA
Baie dankie, dr Mommsen.