How the SAPS destroyed its detective service — and gave crime free ride
HOE DIE SAPD SY SPEURDIENS VERNIETIG HET — EN MISDAAD VRYE TEUELS GEGEE HET
Deur Brigadier Fanie Bouwer
Abstrak
Hierdie artikel ondersoek die sistemiese afbreek van die Suid-Afrikaanse Polisiediens se Speurdiens, met spesifieke fokus op die gevolge van herstrukturering onder oud-kommissaris Jackie Selebi. Die skrywer, ’n voormalige brigadier, argumenteer dat die ontmanteling van die speurafdeling die land se vermoë om misdaad te bekamp ernstig verswak het. Hy verbind swak speurwerk aan ’n toename in georganiseerde misdaad, ekonomiese skade, en ’n dalende moordopsporingskoers. Die artikel sluit af met ’n pleidooi vir die heropbou van ’n gespesialiseerde speurdiens as ’n onafhanklike en professionele entiteit binne die SAPD.
Sleutelwoorde
- Hervorming van wetstoepassing
- Institusionele verval
- Jackie Selebi
- Misdaadvoorkoming
- Moordopsporingskoers
- Organiseerde misdaad
- Polisiemag
- SAPD herstrukturering
- Speurdiens
- Strafregtelike ondersoek
Suid-Afrika se misdaadgolf gaan nie net oor misdadigers nie. Dit gaan oor ’n polisiediens wat sy belangrikste wapen ontman het, nl. die speurdiens.
As jong polisiebeampte het ek eendag my kollegas gevra wat die beste manier is om misdaad hok te slaan. Ná heelwat debat het een my gevra wat mý mening was? My antwoord was kort en kragtig: “Vang net die skelms.”
Wat ek daarmee bedoel het, was dit: ondersoek sake deeglik, arresteer die oortreders vinnig, en sorg dat hulle skuldig bevind word. Sodra hulle agter tralies is, kan hulle nie aanhou misdaad pleeg nie. Dít is die doeltreffendste vorm van misdaadvoorkoming.
Maar vandag lê Suid-Afrika se speurdiens in skerwe. En juis oor daardie ineenstorting loop misdadigers nou vry rond.
Onbeheerste misdaad – onbeheerbare koste
Min Suid-Afrikaners koppel swak speurwerk direk aan ekonomiese skade in die land. Tog is die verband duidelik:
* Boubedryf-mafias wat ontwikkel het tot afpersingsindikate.
* Zama-zamas en onwettige mynbou.
* Honderde kilometer gesteelde spoorlyne.
* Taksiegeweld en meer as 170 busaanvalle langs die N2.
*:Politieke sluipmoorde; en
* Die bende-oorloë op die Kaapse Vlakte.
En bowenal: ’n moordopsporingskoers van slegs 10–12%.
As misdadigers weet hulle gaan nie gevang word nie, hou hulle eenvoudig nie op nie.
Waar dit verkeerd geloop het
Die agteruitgang het in die vroeë 2000’s begin met oud-kommissaris Jackie Selebi se “herstrukturering” van die SAPD. Dit was onnodig, destruktief, en het een van Afrika se mees gevreesde speurdienste ontman.
Voor dit het speurders as ’n afsonderlike afdeling gefunksioneer, met hul eie bevelsketting — vanaf takvlak, na die distrik, afdeling, en uiteindelik die nasionale hoof van speurders in Pretoria. Gespesialiseerde eenhede het in dieselfde lyn gerapporteer.
Hierdie struktuur het gewerk. Speurders het fokus, gesag en trots gehad. Misdadigers het hulle gevrees.
Die vorming van ’n speurder
Destyds is speurders nie sommer aangestel net om getalle vol te maak nie. Hulle is sorgvuldig uit die uniformsafdeling gekies, getoets vir ondersoek-instink, en daarna opgelei deur ervare offisiere in intensiewe twee- tot drie-maande kursusse.
’n Ware speurder word nie deur ’n beleidsbesluit gemaak nie. Dit is ’n roeping. Vandag se SAPD ignoreer daardie waarheid — en betaal die prys.
Vandag se stukkende stelsel
Nou val speurders onder die gesag van stasiekommissarisse wat reeds verswelg is met talle ander verantwoordelikhede. Die bevelsketting gaan verby die provinsiale hoof van speurders, wat die takbevekvoerders leierloos en verswak laat.
Die gevolge is oral sigbaar:
* Speurders sonder amptelike fone, lugtyd, skootrekenaars of voertuie.
* Lede wat hul eie motors en brandstof moet gebruik of moet stap na kkaers en hofsake.
* Tot 300 dossiere per speurder, wat deeglike ondersoeke onmoontlik maak.
Hoe kan dit enigsins toegelaat word? Dit is nie polisiewerk nie. Dit is bloot oorlewing.
Wat kan gedoen word?
Suid-Afrika hoef nie die wiel te herontdek nie. Die speurdiens moet herstruktureer word as ’n afsonderlike, gespesialiseerde afdeling van die SAPD — met sy eie etos, leierskap en professionele trots.
Doen dit, en die gety kan gedraai word. Laat dinge voortploeter soos nou, en die misdadigers sal bly glimlag – terwyl Suid-Afrikaners bly bloei.