BEYOND THE UNIFORM: A PERSONAL REFLECTION ON NON-WHITE SAP MEMBERS DURING A TIME OF TRANSITION

English Summary

This article offers a personal retrospective by Brigadier HB Heymans on the role and experiences of non-white members of the former South African Police Force (SAP). Drawing from decades of service, the author reflects on the evolving institutional dynamics from the colonial era through the Union period and into the final years of apartheid. While acknowledging the painful legacy of racial segregation, the article emphasizes the professionalism, dedication, and leadership of many non-white officers. It documents the gradual dismantling of formal apartheid structures within the SAP, highlighting moments of camaraderie, mutual respect, and institutional reform. The narrative provides valuable insight into the complexities of rank, training, cultural dynamics, and the lived realities of policing in a divided society.

Keywords

• • South African Police Force (SAP)
• • Non-white police officers
• • Apartheid-era policing
• • Institutional reform
• • Colonial policing legacy
• • Police training and integration
• • Race and rank dynamics
• • Brigadier HB Heymans
• • Historical police reflections
• • Law enforcement in South Africa

Statement of Editorial Ethics

This article is presented as a personal reflection and historical account, grounded in lived experience and institutional memory. While the author acknowledges the injustices associated with apartheid, the intention is not to justify or diminish its impact, but to document the evolution of the South African Police Force and the contributions of non-white members within that context. The editorial team recognizes the sensitivity of the subject matter and affirms its commitment to respectful representation, historical accuracy, and the promotion of understanding through honest reflection. All efforts have been made to ensure that the content is balanced, non-inflammatory, and mindful of the broader social implications.

TERUGSKOUING OP NIE-BLANKE LEDE VAN DIE VOORMALIGE SUID-AFRIKAANSE POLISIEMAG

’n Persoonlike Nabetragting deur Brigadier HB Heymans

Kontekstuele Inleiding

Die geskiedenis van Suid-Afrika se polisiemag is verweef met die land se komplekse politieke en sosiale ontwikkeling. Apartheid, as ’n stelsel van afsondering en ongelykheid, het vir baie mense pyn en onreg meegebring. Hierdie artikel is nie bedoel om daardie lyding te ontken of te versag nie, maar eerder om ’n persoonlike perspektief te bied op hoe nie-blanke lede van die voormalige Suid-Afrikaanse Polisiemag hul rol vervul het binne ’n veranderende institusionele raamwerk. Vanaf die koloniale tydperk en die Unie-era tot die latere jare van afsonderlike ontwikkeling, het die polisiemag geleidelik hervorm. Teen die einde van die apartheidsregering was daar geen formele stelsel van afsondering meer in opleiding, uniforms of salarisse nie—alle lede is saam opgelei, het dieselfde voordele geniet, en het dikwels in ’n gees van professionele kameraadskap saamgewerk. Hierdie terugskouing poog om daardie werklikhede eerlik te dokumenteer, sonder om die breër sosiale konteks uit die oog te verloor.

My eerste indrukke

My eerste indruk van nie-blanke lede van die destydse Suid-Afrikaanse Polisiemag was dat hulle nie van meet af aan as volwaardige lede van die mag beskou is nie. Soos in die koloniale magte van daardie tyd, is hulle eerder gesien as ondersteunende personeel—’n soort hulpdiens wat misdaad bekamp het, maar nie ten volle geïntegreer was in die institusionele struktuur nie.

Selfs onder Britse koloniale bewind en ná Rhodesië se Unilaterale Onafhanklikheidsverklaring, het wit lede byna uitsluitlik die bevel gevoer, terwyl nie-blanke lede ondergeskik was—selfs aan die jongste konstabel. (Die Zoeloes het byvoorbeeld na jong wit konstabels verwys as “Kosaan.”)

Veranderende perspektief

Tog het my perspektief oor die jare verander. Ek het diep respek ontwikkel vir baie van hierdie manne. Ten spyte van beperkte formele opleiding—sommige was selfs ongeletterd—het hulle hulself onderskei as toegewyde en bekwame polisielede. Tussen 1964 en 1969 het ek skofwerk saam met verskeie swart kollegas gedoen. Al het hulle dikwels lae akademiese kwalifikasies gehad, was hul dissipline, toewyding en deursettingsvermoë merkwaardig.

Voorbeelde van Leierskap en Kultuur

Een geval wat uitstaan, is dié van ’n Senior Spesiale Graad Sersant. Hy was uitmuntend in administratiewe kennis en kon met reg as stasiebevelvoerder gesien word. Tog was dit onwaarskynlik dat hy ooit daardie pos sou beklee. Kultuurdinamika het ’n rol gespeel: sy gesag is nie deur ander swart lede erken nie, omdat hy nie “koninklike bloed” gehad het nie. ’n Bejaarde konstabel met sulke afkoms het eerder informele gesag uitgeoefen. As hy tydens lesings saamgestem het met die stasiebevelvoerder, het die res gevolg.

Toe ’n swart man by SAP King’s Rest aangesluit het, is hy as “Arbeiderkonstabel” aangestel—nie as “Studentkonstabel” soos sy wit eweknieë nie. Dit het die persepsie versterk dat hulle bloot ondersteunende personeel was.

Formele opleiding vir swart lede het eers ná die Tweede Wêreldoorlog begin, en vir Indiër lede in Wentworth, Durban rondom 1952.

Waarnemings en Ervarings

1. Onderwysvoordeel

Wit lede was oor die algemeen beter opgelei en het regsbegrippe soos mens rea verstaan. Hulle is verwag om leiding te neem en was die eerste verdedigingslinie.

2. Kulturele Kontekste

Wit polisielede het dikwels uit gemeenskappe gekom waar geregtelike tradisies, kerkbywoning, Bybellees en toegang tot media soos Nongqai deel van die leefwêreld was. Swart lede het uit ander kulturele agtergronde gekom.

3. Mediese Voordele

Die Kommissaris het gepoog om twee-derdes van die diens ongetroud te hou om mediese koste te beperk. Wit lede moes toestemming vra om te trou, en hul gesinne het gratis mediese sorg ontvang. Nie-blanke lede het self mediese sorg gekry, maar nie hul gesinne nie.

4. Verlofprosedures

Swart lede moes hul toerusting inhandig en ’n geskrewe verlofpas ontvang wanneer hulle met verlof gegaan het.

5. Grondslag vir Bevelvoering

Wit lede het dikwels 8 tot 12 jaar formele skoolopleiding gehad, was geletterd en tweetalig, en sommige kon selfs Afrikataaldialekte praat. Hierdie opvoedkundige agtergrond het hulle in staat gestel om regsbegrippe te verstaan en administratiewe verantwoordelikhede te dra.

6. Opleiding en Toerusting

In 1964, as 17-jarige by SAP Kollege, is ek toegerus met ’n rewolwer, ’n .303-geweer, ’n bajonet en ammunisie. Ons “Boerseuns” was van jongs af vertroud met vuurwapens. Ons opleiding was van wêreldgehalte, en ons het verskeie handleidings ontvang wat ons ’n duidelike voordeel gegee het.

7. Swart Lede se Toerusting

Swart kollegas is slegs toegerus met ’n knuppel, fluitjie en boeie. In oproereenhede was hulle dikwels die voorste linie, gewapen met tradisionele wapens.

8. Dissipline en Respek

Ons het alle sersante met respek behandel, ongeag ras, en hulle volgens rang aangespreek. Ervare swart lede het ons dikwels praktiese vaardighede geleer.

9. Luitenant Nayager se Leierskap

Ek het onder luitenant-kolonel FMA Steenkamp in die Veiligheidstak, Port Natal, diens gedoen toe luitenant Nayager teruggekeer het van offisiersopleiding. Hy het ’n goue Chevrolet voertuig ontvang—“The Golden Beauty.” Toe wit offisiere kla oor hul voertuie, het die bevelvoerder verduidelik dat Nayager ’n gemeenskapsleier was.

Ek het op Saterdae saam met hom gewerk. Hy was ’n uitmuntende offisier wat eens ’n opgeleide terroris alleen gearresteer het. Dié persoon, later ’n generaal in die SANW, het die voorval bevestig. Nayager het selfs wit informante gewerf. Hy was ’n ware gentleman.

10. Uitsonderlike Kollegas

Ek het saam met uitstaande nie-blanke lede gewerk. In daardie dae het “apartheid” nie ons werksverhoudings beïnvloed nie. Sersant Q. Khumalo het sonder teenkanting borgbewyse onderteken. Sersant Muninal, ’n briljante speurder, het ons gehelp met tolkwerk. Speurderkonstabel Russel Gwala was die eerste swart lid wat sy eie saakdossiere gedra het. Konstabel Bekinkosi Cele, ’n veteraan van Tobruk, het my eens gesê: “Kosaan, as jy die land moet verlaat, gaan ek saam. My mense kan nie ’n land regeer nie.”

11. Rang en Administrasie

Ek het nooit die term “Bantoe-luitenant” verstaan nie. ’n Offisier is iemand wat ’n kommissie van die Staatspresident ontvang. Rang dra gesag, ongeag ras of geslag.

As Distrikskommissaris het ek eens ’n swart luitenant-kolonel gehad as stasiebevelvoerder. My ander offisiere kon hom nie inspekteer nie weens ranghiërargie. Ek het hom toe na Gemeenskapsverhoudinge oorgeplaas, waar hy uitstekend gevaar het.

12. Diskriminasie en ’n Uitsondering

Ek het dit aanstootlik gevind dat Indiese SAP-lede uit Natal permitte moes kry om deur die Vrystaat te reis. ’n Polisieman is ’n polisieman. Die wet is later gewysig.

Ek het slegs een rassistiese insident in my loopbaan beleef: ’n busbestuurder in Durban het geweier dat ’n swart konstabel in uniform saam met my op die “rooi” bus klim. Ons moes wag vir die “groen” bus.

• Brig Fanie Bouwer is ‘n kollega uit die Oos-Kaap – Ugie se wêreld – en kan isiXhosa vlot besig. Ek het hom vir kommentaar gevra. Hier volg sy kommentaar:

KOMMENTAAR DEUR BRIG FANIE BOUWER

Ek het toevallig nou die dag gaan oplees oor die Tulbagh se Wette (ook bekend as die Plakkaat van 1755 of Pracht-en-Praalregulasies) soos afgekondig deur Goewerneur Ryk Tulbagh in die  tot en dan ook met die afskaffing van slawerny in die 1830’s, en onmiddellik daarna.

As ‘n mens dít lees en die vergelyk met brigadier Hennie Heymans se terugskouende, geskiedkundige essay rakende nie-blanke lede van die polisie in die vorige eeu, kan mens dit nét beoordeel aan die hand van drie begrippe, naamlik denke, evolusie en persepsies.

Die denke van die tyd was oorheers deur ’n ideologiese raamwerk van afsonderlikheid (segregasie), waarin nie-blanke lede nie as gelykwaardig erken is nie. Die denke van daardie tyd was vasgevang in ’n politieke en maatskaplike raamwerk waar nie-blanke kollegas as ondergeskik beskou is. Dit was die “amptelike” siening, en dit het bepaal watter range hulle kon beklee en watter voordele hulle kon kry.

Hierdie denke het die institusionele of interne  struktuur bepaal en hulle formele posisie op verskeie maniere beperk.

Die veranderde persepsie van nie-blanke kollegas destyds is egter in die praktyk gevorm deur daaglikse samewerking en persoonlike ervarings.

Dit het dan stadig maar seker veroorsaak dat die aanvanklike vooroordele  geleidelik plek gemaak vir respek toe hul lojaliteit, dissipline en leierskap al hoe neer sigbaar  geword het.

Oor tyd dus het ’n bewese proses van evolusie plaasgevind, waardeur die formele en informele rolle van nie-blanke lede stadig verander het – van bloot hulppersoneel, soos brigadier Heymans dit gestel het – tot die metterydse, volwaardige deelnemers  aan die organisasie.

Hierdie proses van evolusie –  net soos byvoorbeeld met slawerny –  was nie ’n enkele, skielike hervormingsbesluit nie, maar ’n stapsgewyse verskuiwing van die drie faktore, wat uiteindelik bygedra het tot groter integrasie en gelykheid.

So het die ou denkraamwerke en persepsies stadig maar seker plek gemaak vir ’n nuwe werklikheid waarin nie-blanke lede as volwaardige kollegas erken is.

‘n Laaste gedagte

Hetsy jy saamstem al dan nie met dinge wat in die verlede gebeur het, of besluite wat in ‘n spesifieke tydvak geneem was, moet mens in ag neem dat dit gedoen was in ‘n spesifieke era toe dit bedink en as reg beskou was.

My dank aan brigadier Heymans vir hierdie interessante geskiedenis-essay.